Van crisis naar hoop

Hoe lokale gemeenschappen het tij kunnen keren

Dat de ontwikkelingen in de wereld snel gaan, is sinds de industrialisering geen nieuws meer. Maar vanaf de inauguratie van Trump gaat het wel enorm snel. Snel bergafwaarts.

In deze tijd van enorme bevolkingsgroei, klimaatcrises, conflicten en pandemieën, vond Trump het tijd worden om USAID met een pennenstreek de das om te doen. Ik noem dat een grove schending van mensenrechten.

Toen ik sociale geografie studeerde eind tachtiger jaren van de vorige eeuw, zag je de grafieken van de bevolkingsgroei voor 2030. Ze lieten een exponentiële bevolkingsgroei zien die die dagen in mijn hoofd schrikbarend apocalyptische vormen aannam. Maar het was ‘pas over 40 jaar’.

Grote bevolkingsgroei

We zijn nu vijf jaar voor 2030 aangekomen. India heeft 1,4 miljard inwoners. Ethiopië heeft nu 100 miljoen inwoners en de voorspelling is meer dan een verdubbeling in 2050. Deze snelle stijging is in veel andere Afrikaanse landen gaande. De komende 25 jaar betekent dit een drastische toename van de jonge bevolking onder de 25 jaar.

Klimaatcrisis

De klimaatcrisis veroorzaakt tegelijkertijd toenemende droogte in rurale gebieden, wat voedseltekorten oplevert en jongeren naar de stad drijft, op zoek naar beter perspectief. In de steden vernietigen de aanhoudende droogte en vervolgens enorme regenbuien de rioleringen, watersystemen en de infrastructuur. Drinkwater vervuilt met ziektes en kindersterfte als gevolg. Niet voor niets trekt UNICEF hierover aan de bel. Deze situaties leveren weinig perspectief. Wereld Gezondheidszorg heeft depressie en zelfdoding als grootste volksziekte nummer 1 voorspeld in 2030.

Gevolgen ook bij ons zichtbaar

Uitgezoomd levert de wereldwijde context vandaag de dag geen positief beeld. Zeg maar gerust een grimmig beeld. Ook bij ons op kantoor, dankzij de aanvragen van onze partners, zien we dat deze externe negatieve veranderingen op het dagelijks leven van mensen in gemeenschappen drastische effecten hebben. In een maand ontving ik van twee kinderrechtenorganisaties uit zuid-India een aanvraag voor voedselzekerheid.

“De hitte treft ons zo sterk dat er voor de kinderen geen eten meer is als we onze programma’s niet transformeren in de richting van voedselzekerheid. De rest komt daarna.”

We zien al langere tijd herdersvolkeren in de Hoorn van Afrika overgaan op landbouw omdat het vee uitdroogt. Steeds meer lokale conflicten nemen toe vanwege schaarste aan vruchtbare en vochtige grond, waardoor we samen met POI ook meer projecten voor ontheemden en vluchtelingen ondersteunen.

Overheden verantwoordelijk houden

Geregeld denk ik aan de Indiase econoom Amartya Sen, die de Nobelprijs voor Economie ontving vanwege zijn kijk op ‘welzijn’: “Ieder mens is naakt geboren en heeft evenveel recht op een menswaardig bestaan. Het zijn de machtsstructuren en de mensen met macht die verdeeldheid, hongersnoden en conflict veroorzaken.” Burgers en maatschappelijke organisaties moeten veel meer overheden verantwoordelijk houden voor het naleven van de rechten die vastgelegd zijn in allerlei (inter)nationale conventies en wetgeving, is het pleidooi van Amartya Sen.

Dieptepunt stopzetten USAID

Maar wereldwijd falen overheden om een antwoord te bieden aan al die mensen wereldwijd die geen toegang hebben tot hun basisrechten. We dachten hier in Nederland dat het dieptepunt de grote bezuinigingen waren van onze eigen regering. Maar dit dieptepunt is met een pennenstreek overtroffen toen Trump aankondigde dat de uitgaven voor USAID de komende 90 dagen bevroren moeten worden. Uiteraard staan de kranten er vol van.

De Volkskrant schreef: “De ontwikkelingssector is uiterst bezorgd over dit Amerikaanse voornemen om USAID stop te zetten, wereldwijd de grootste donateur van voedselhulp, actief in 130 landen. De organisatie wordt gecriminaliseerd, alsof het een frauduleuze bende is.”

De Morgen schreef diezelfde dag: “USAID is een van de grootste overheidsinstanties voor ontwikkelingshulp: in 2023 gaf het meer dan 39 miljard euro aan hulp voor zo’n 130 landen. Als USAID inderdaad voorgoed ophoudt met bestaan, zou een van de grootste overheidsinstanties voor ontwikkelingshulp ter wereld verdwijnen. De ontwikkelingshulp ging naar zo’n 130 verschillende landen, al kregen onder meer Oekraïne, Ethiopië, Afghanistan, Syrië en de Democratische Republiek Congo het grootste deel van de hulp.”

Onze partners worden direct getroffen

Onze partners rapporteren ook dat ze getroffen worden. Partners in Education-directeur Yehalem zegt bijvoorbeeld: “10 miljoen Ethiopiërs zijn afhankelijk van voedselhulp van USAID. Ziekenhuizen functioneren in elk geval voor een deel nog wel, vooral omdat er ziekenhuizen zijn die worden gesteund door de EU en niet door USAID.”

Onze partners in Ethiopië en Malawi spreken van een ramp in wording. In Malawi deed USAID veel aan alfabetisering, Early Childhood Development en middelbaar onderwijs. Een Nederlandse arts in Mangochi sprak over chaos. Directeur Melese van BEZA, een zelfhulpgroep van mensen met hiv en aids maakt zich veel zorgen over de beschikbaarheid van medicijnen. Daar komt nog bij dat ze in conflictgebied zitten, wat een extra uitdaging is.

President Trump en de CEO van Tesla spelen met de planeet alsof het hun privédomein is. Want feitelijk is het sluiten van USAID in mijn ogen een tactiek om ontwikkelingslanden in hun kracht te verzwakken, democratische krachten te ontmantelen en mensen te laten verhongeren.

Er is hoop!

En toch zal dat gelukkig slechts deels waar zijn, want de wereld is geen ‘universum maar een pluriversum’, zegt de ontwikkelingsfilosoof Arturo Escorbar. Pluriverseel betekent dat mensen en organisaties in gemeenschappen de verandering vanaf de basis kunnen aanjagen, zich met elkaar verbinden en samen kijken wat de volgende stap is.

Ook bij de partners van Wilde Ganzen zien we die trotse beweging, geleid door lokale informele en formele leiders: een beweging voor en door lokale gemeenschappen die op onze pluriforme aarde – al eeuwenlang – het beste de lokale oplossingen weten te bieden voor de wereldwijde problemen die hun treffen.

Lokale oplossingen die verbinden

Geen blauw printen van bovenaf meer. Maar een kleurrijke blokkendeken met goede, lokale praktijken die in en met de lokale context toch oplossingen vinden voor steeds moeilijkere, hardere, pijnlijker veranderingen. Ze weten toch samen in verbinding zo goed mogelijk en wendbaar de beste oplossingen te bedenken voor de uitdagingen waar mensen voor staan om hun basisrechten te realiseren.

Een manier om de afhankelijkheid van grillige buitenlandse donoren te dempen, is lokale fondsenwerving

Melese van onze partner BEZA in Ethiopië, benadrukt het belang van lokale fondsenwerving. Hij heeft vorig jaar de Change the Game Academy-training in lokale fondswerving gevolgd. Hij wil nu meer dan ooit inzetten op lokale inkomsten en de nationale overheid én een grote campagne opstarten met alle leden (meer dan 1000), maar dat kan waarschijnlijk pas als de vrede is teruggekeerd.

Samen grimmige tijden keren

Het is fantastisch te zien hoe burgerinitiatieven hier in Nederland en België zich verbinden en samenwerken met burgerinitiatieven in de meest getroffen landen. Samen spannen zij zich in om de situatie vanuit hun eigen kracht zo goed mogelijk te verbeteren. Van binnenuit. Wij zijn blij en trots dat we hieraan bij kunnen dragen. We gaan van elkaar leren hoe we deze grimmige tijden kunnen keren!